Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցին գտնվում է Արցախի մշակութային մայրաքաղաքի հենց կենտրոնում ՝ Շուշի քաղաքում: Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցին Շուշիի և ամբողջ Հայաստանի սեփականությունն ու հպարտությունն է: Շքեղ շինությունը ներդաշնակորեն ինտեգրվել է շրջակա բնատեսարանների մեջ: Կնկատեք, որ արտաքին տեսքով այն մի փոքր նման է Էջմիածնի Մայր Տաճարին:
Եկեղեցու շինարարական աշխատանքներն իրականացվել են 1868-1887 թվականներին այն վայրում, որտեղ նախկինում եղել է փոքրիկ եկեղեցի: Շինարարության համար գումարը նվիրաբերել են Նախիջևանի Ղազանչի գյուղից Շուշի տեղափոխված բնակիչները: Եկեղեցին ունի բազմաթիվ արձանագրություններ ` ի հիշատակ եկեղեցու կառուցման համար միջոցներ նվիրաբերած մարդկանց: Կրոնական համալիրի ճարտարապետը Սիմոն Տեր-Հակոբյանն է: Եկեղեցու օծումը տեղի է ունեցել 1888 թվականին:
1920 թվականին, Շուշիի հայտնի դեպքերից հետո, երբ տեղի ունեցավ կոտորածը, եկեղեցին դադարեց գործել: Խորհրդային տարիներին եկեղեցին օգտագործվում էր որպես պահեստ, անասնագոմ: Եկեղեցին գտնվում էր ողբալի և կիսաքանդ վիճակում: Հետագայում, ղարաբաղյան պատերազմի ընթացքում ադրբեջանական զինուժը հրթիռների պահեստ էր այն դարձրել: Եկեղեցին մինչև տանիք լցված էր ավելի քան 2000 ռումբով: Հաշվարկը պարզ էր. ադրբեջանցիները գիտեին, որ հայերը երբեք, ոչ մի պարագայում, չեն կրակի իրենց եկեղեցու վրա:
Ադրբեջանի հետ պատերազմի ավարտից հետո եկեղեցին վերականգնվեց: Վերականգնվեց եկեղեցական կյանքը և այստեղ կրկին սկսեցին տեղի ունենալ ժամերգություններ, կնունքներ և հարսանիքներ:
2008 թ.-ին ԼՂՀ-ում տեղի ունեցավ աննախադեպ մեծ հարսանիք. նույն օրը ամուսնացավ 687 զույգ: Նրանցից 550-ը ամուսնացան Ղազանչեցոց եկեղեցում:
Եկեղեցին կառուցված է տեղական հարթ, բաց դեղնավուն կրաքարից: Կառույցի կենտրոնական մասում գմբեթն է, որը հենված է չորս հենասյունների վրա: Դահլիճն ունի 1x 5 մետր չափի մեծ պատուհաններ:
Ղազանչեցոց եկեղեցին Արցախի և Հայաստանի ամենամեծ կրոնական համալիրներից մեկն է: Այն վեր է խոյացել լեռնային սարահարթի և Կարկառ գետի կիրճի վրա:
Ղազանչեցոց եկեղեցին Արցախի կարևորագույն մշակույթա – կրոնական վայրերից մեկն է: Նրանում մարմնավորված է ճարտարապետի հանճարեղությունը: Որոշ ժամանակ այստեղ պահպանվել են Սուրբ Գրիգորի մասունքները: Նկուղներից մեկը, որոնք այստեղ քիչ չեն, հայտնի է իր խորհրդավոր ակուստիկ դրսևորումներով: Դա կիսագնդաձև սենյակ է ՝ խորհրդավոր ակուստիկ հատկություններով: Եթե կանգնեք առաստաղի խորշի տակ, Ձեր ձայնը անսովոր բարձր կդառնա:
Յուրաքանչյուր ոք, ով կանգնած է Ձեզանից մեկ մետր հեռավորության վրա, կլսի նորմալ ձայն: Եթե երկու հոգու կանգնեցնենք հանդիպակաց կետերում, ապա նրանցից մեկը նույնիսկ շշուկը կլսի, մինչդեռ մյուսը ոչինչ չի լսի:
Ցավալի փաստերից. 2020 թ.-ի հոկտեմբերի 8-ին, Ադրբեջանի և Թուրքիայի ագրեսիայի արդյունքում, հրթիռակոծվեց Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցին:
