Հետաքրքիր և մի փոքր տխուր միտում։ Ժամանակակից ինքնաթիռներում կարելի է նկատել որոշ տարօրինակություններ, եթե ուսումնասիրենք նրանց արագության ցուցանիշները “ռեակտիվ” դարաշրջանի կտրվածքով։ Ամենաառաջին ռեակտիվ ինքնաթիռները կարող էին զարգացնել 800-850 կմ/ժամ արագություն (օրինակ, բոլորին լավ հայտնի ՏՈՒ-154-ը)։ Եթե համեմատենք “մխոցային” նախորդների հետ, դա բավականին մեծ արագություն էր:

Տրամաբանական է ենթադրել, որ տարբեր տեխնոլոգիանների զարգացումը պետք է բերեր օդանավերի մոդելների կատարելագործմանը։ Այս ոլորտում առաջընթացի հիմնական ցուցանիշը պետք է լիներ ինքնաթիռների արագությունը։ Օդաչուների համար 900 կմ/ժամ կրեյսերային արագությունը սահման չէր։

Արդեն վաթսունականների վերջին և յոթանասունականների սկզբին, օդանավերի քթի սուր ձևի կատարելագործումը նպաստեց ձայնային արգելքի հաղթահարմանը.”Կոնկորդներն” ու Տու-154 –ը զարգացրել են այդ ժամանակաշրջանի համար ֆանտաստիկ արագություն՝ 2100-2200 կմ/ժամ ։ “Բոինգ” ընկերությունը հանձն առավ ավելի բարդ խնդրի լուծումը ՝ ստեղծել ինքնաթիռներ, որոնք կարող են զարգացնել 2900 և նույնիսկ 3000 կմ/ժ արագություն։ Թվում էր, թե այս մրցավազքին վերջ չի լինելու:

Բայց, հակառակ սպասումների, ինչ-որ բան սխալ գնաց։ Գերձայնային դարաշրջանն այդպես էլ չեկավ։ Զանգվածային քաղաքացիական տրանսպորտ գերձայնային ինքնաթիռները չդարձան։ Առաջին հերթին, դա ձեռնտու չէր, քանի որ օդանավերի շարժիչները մեծ քանակությամբ վառելիք էին օգտագործում։ Երկրորդ, կտրուկ աղմուկը ձայնային արգելքը անցնելիս խիստ նյարդայնացնում էր։

Չստացվեց անցնել գերձայնային արագության։ Սակայն ժամանակակից ոչ գերձայնային  ինքնաթիռները կորցնում են սովորական, նույնիսկ 60-ականների համար, արագությունը, որը մոտենում էր 950 կմ/ժամ եւ նույնիսկ ավելի բարձր: Իսկ հիմա ի՞նչ։ Այնպիսի ինքնաթիռները, ինչպիսիք են Բոինգ-737-ը կամ Էյրբաս A320-ը թռչում են 900կմ/ժամից պակաս արագությամբ։ Նույնիսկ ամենակատարյալ մոդելները, օրինակ, Բոինգ 747-8-ը և Էյրբաս A380-ը զարգացնում են 900-930 կմ/ժամ արագություն։

Պարադոքս – ամենաառաջադեմ ժամանակակից ինքնաթիռները արագությամբ զիջում են հիսունամյա թանգարանային ցուցադրանմուշներին: Ո՞րն է պատճառը։ Ինչու՞ ենք մենք դանդաղ թռչում այս արագության դարաշրջանում։

Ամենահեշտը (ինչպես և վարվում են շատ ժամանակակիցները) ինքնաթիռներ նախագծողներին ոչ կոմպետենտության մեջ մեղադրելն է։ Մոտեցումը հետաքրքիր է, բայց, այնուամենայնիվ, արտառոց փաստի բացատրությունը փոքր-ինչ ավելի բարդ կլինի։

Փաստարկ առաջին։ Հստակեցնենք բուն հարցը – ինչու՞ ենք մենք թռչում այդքան դանդաղ։ Ինքնաթիռը շատ բարդ համակարգ է, որտեղ պետք է հավասարակշռված լինեն բազմաթիվ ցուցանիշներ և պարամետրեր։ Անհնար է բարելավվել որոշ բնութագրեր առանց վատացնելու մյուսները։ Ստացվում է, որ մասնագետները հատուկ են իջեցնում թռիչքի արագությունը։ Այո, դա այդպես է։

Կրեյսերական արագության իջեցումը լուծում է շատ խնդիրներ, օրինակ՝ այդ նույն աղմուկը, որը ստեղծում էր շատ անհարմարություններ և խնդիրներ։ Բացի այդ, թռիչքն ու վայրէջքը ցածր արագությունների դեպքում կատարվում են ավելի մեղմ և ոչ միայն ուղևորների հարմարավետության առումով, այլև ինքնաթիռի կոնստրուկցիայի ռեսուրսի առումով։

Փաստարկ երկրորդ։ Շարժիչը, որը համարվում է ցանկացած օդանավի սիրտը։ Հենց տուրբոռեակտիվ շարժիչներն են երկինք բարձրացնում ինքնաթիռը։ Ցանկացած շարժիչի խնդիրն է առավելագույնս արդյունավետ կերպով վառելիքի էներգիան վերածել ռեակտիվ շիթի կինետիկ էներգիայի։ Մենք մոտեցանք հարցի պատասխանին։ Հզոր շարժիչները գերձայնային ինքնաթիռների համար 3 անգամ ավելի շատ վառելիք են սպառում, ինչը կոմերցիոն ավիացիայի համար ձեռնտու չէ։ Բացի դա, շատ վառելիքի սպառումը կարող էր նվազեցնել թռիչքների հեռավորությունը։ Մի խոսքով, այսօրվա դրությամբ մասնագետները գտել են փոխզիջումային տարբերակ ՝ թռիչքի արագության նվազեցման հաշվին հավասարակշռված են ինքնաթիռների բազմաթիվ այլ հիմնական բնութագրերը։