Գորիսը գտնվում է Հայաստանի հարավ-արևելյան հատվածում՝ Սյունիքի մարզում: Քաղաքի շրջակայքում կան բազմաթիվ եռանկյունաձեւ ժայռեր և Հայաստանում ուրիշ այլ տեղ նման բան չկա: Քաղաքի ճարտարապետությունը պահպանել է 19-րդ դարի ոգին:
Գորիսի տները հիմնականում երկհարկանի են, և դրանք կառուցվել են դեռ խորհրդային տարիներին: Դեռ ոչ վաղ անցյալում քաղաքում Վարարակ գետի ափին կառուցվեց մի առափնյա փողոց ՝ դեպի հին Գորիս նայող դիտահարթակով: Նոր քաղաքը գտնվում է Վարարակ գետի աջ կողմում: Տների տանիքները հիմնականում ծածկված են կարմիր կղմինդրներով, որի համար էլ Գորիսը ստացել է «կարմիր տանիքների քաղաք» անվանումը:
Քաղաքի պատմությունը
Հիմնադրման ամսաթիվ է համարվում 1870 թվականը: Ի դեպ, վերջերս Գորիսը դարձավ 150 տարեկան: Դրանից առաջ այստեղ հնագույն ժամանակներից բնակավայր կար: Հայկական թագավորության տարիներին այն առաջատար դերերից մեկն էր խաղում Սյունիքի մարզում, իսկ միջնադարում տեղացիները համագործակցում էին Մետաքսի մեծ ճանապարհի հետ: 16-րդ դարից ի վեր այդ տարածքը Պարսկական կայսրության մաս էր կազմում, իսկ 1813 թվականին, համաձայն Գյուլիստանի հաշտության պայմանագրի, բնակավայրը անցնում է Ռուսական կայսրությանը: Այդ ժամանակ Գորիսում կար ընդամենը 100 բնակելի տուն, իսկ 1830-ականներից հետո Իրանից շատ հայ փախստականներ տեղափոխվեցին Գորիս:
Իշխանությունները որոշեցին կառուցել նոր քաղաք: Բնակիչները սկսեցին կառուցել նոր երկհարկանի տներ, և 1870 թ.-ին արդեն Գորիսը շրջանի կենտրոնն էր և այդ ժամանակ Հայաստանի հինգ խոշոր քաղաքներից (Շուշի, Երևան, Ալեքսանդրապոլ (Գյումրի), Նոր Բայազետ (Գավառ), Գորիս) մեկը:
Գլխավոր հատակագիծը շախմատաձև է, և հատուկ բյուրոն հաստատել է յուրաքանչյուր տունը: Քաղաքի արտաքին տեսքը շատ խստորեն վերահսկվում էր: Ցավոք, մոտակա բլուրներն ու լեռները թույլ չտվեցին, որ քաղաքը ընդարձակվի բոլոր ուղղություններով: Խորհրդային տարիներին Գորիսը զգալիորեն ընդարձակվեց, բայց չկորցրեց իր յուրօրինակ տեսքը։ Այսօր քաղաքում բնակվում է շուրջ 20 000 մարդ:
Գորիս անվանումը նույնպես հին է, երբեմն կարելի է հանդիպել Կյորես տարբերակը: Ըստ վարկածներից մեկի՝ անվանումը նշանակում է «ժայռոտ տեղ»: Դա պայմանավորված է նրանով, որ քաղաքի շրջակայքում կան շատ ժայռեր:
Հին Գորիսում է գտնվում Սուրբ Հռիփսիմեի եկեղեցին (XVIII դար), Սերո Խանզադյանի և Ակսել Բակունցի տուն-թանգարանները: Գորիսի գլխավոր հրապարակը կրում է Գրիգոր Տաթևացու անունը: Սա ոչ միայն հրապարակ է, այլ նաև Գորիսի գործարար կենտրոնը: Այստեղ են տեղակայված քաղաքապետարանի, քաղաքային դատարանի, բանկերի, թատրոնի և տարբեր կազմակերպությունների շենքերը:
Ամեն ինչ շատ կոկիկ է, մաքուր, աղբ չկա, շինարարական աշխատանքներ են տարվում քաղաքն էլ ավելի բարելավելու համար:
Հետաքրքիր է այն փաստը, որ Գորիսում է ամուսնացել հայ անվանի քաղաքական և ռազմական գործիչ Գարեգին Նժդեհը և մեկ տարի անց այստեղ տեղի ունեցավ սպարապետի պաշտոնում նրա առաջադրման արարողությունը:
