Անի քաղաքն այսօր ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում է: Դեռևս մ.թ.ա 5000 տարի այստեղ ապրել են մարդիկ: Առաջացան առաջին փոքր բնակավայրերը: Եվ մ. թ. 9-րդ դարում այստեղ մի քաղաք հիմնադրեցին Բագրատունյաց տոհմի հայ արքաները: Ամրոցներ և ամուր պարիսպներ տեղադրվեցին: Մի քանի դարպասներ են պահպանվել, որոնցով կարող եք մտնել քաղաք-ամրոց:
Կենտրոնական դարպասները կոչվում են Առյուծի դարպաս. Նրա պատին պահպանվել է առյուծի խորաքանդակը:
Ըստ ավանդության, ժամանակին առյուծի բերանից շատրվան էր ցայտում: Անիում ոչ միայն հայեր էին ապրում, հետո քաղաքը բնակեցվեց սելջուկներով: X դարում քաղաքի բնակչությունը կազմում էր մոտ 50 000 մարդ: Այդ ժամանակվա համար դա բավականին շատ էր: Մետաքսի ճանապարհը դադարեց գոյություն ունենալուց, քաղաքի բնակիչները սկսեցին աստիճանաբար լքել այն. Անին դատարկվեց:
Հայկական հինավուրց մայրաքաղաքը տեղակայված էր Արփաչայ գետի ափին. Դրա ափերը կապող կամրջի հենրանները պահպանվել են մինչև հիմա:
Կամուրջը կառուցվել է մոտ 10-11-րդ դարերում, ամենայն հավանականությամբ, բյուզանդացիների կողմից, և ավերվել է 16-րդ դարում երկրաշարժից: Այս կամուրջը մեծ նշանակություն ուներ Մետաքսի ճանապարհի ժամանակ: Բեռնված կարավանները անցնում էին գետը և արահետով բարձրանում դեպի Անի քաղաք:
Ամենալավը պահպանվել է Տիգրան Հոնենց եկեղեցին:
Այն կառուցվել է մոտ 1220 թվականին: Եկեղեցին անվանակոչվել է պատվավոր քաղաքացու՝ Տիգրան Հոնենցի պատվին, ով մեծ ներդրում ունեցավ քաղաքի և նրա շրջակայքի ձևավորման գործում: Եկեղեցին կառուցվել է այն ժամանակ, երբ քաղաքը պատկանում էր Վրացական թագավորությանը: Ենթադրվում է, որ եկեղեցին կառուցել են վրացի արհեստավորները: Ներսում այն ամբողջությամբ ծածկված է եզակի որմնանկարներով, դրանցից որոշները պատերի արտաքին մասում են գտնվում:
Այսօր Անին թանգարան է բաց երկնքի տակ, որն այցելում են զբոսաշրջիկները ամբողջ աշխարհից: Անին նաև անվանում են 1001 եկեղեցու քաղաք: Այստեղ կտեսնեք ինչպես եկեղեցիներ, այնպես էլ մզկիթներ: Եկեղեցիները և՛ Գրիգորյան են, և՛ Ուղղափառ: Անին ժամանակին ստվերեց Կոստանդնուպոլսի փառքը, որը հայտնի էր ամբողջ աշխարհում: Այսօր յոթ հեկտար տարածքում սփռված պաշտամունքային շինությունների մնացորդները վկայում են Անիյի նախկին վեհության մասին:
